Iako relativno malobrojni u odnosu na druge evropske i svjetske narode u Sjedinjenim Američkim Državama, Srbi su ostavili dosta traga u američkim oružanim snagama.
Mnogi Hercegovački iseljenici i njihovi potomci učestvovali su u oružanim sukobima koje je vodila američka vlada. Ipak, najpoznatiji, vjerovatno i najveći, američki junak hercegovačkog porijekla je Risto Milošević iz Los Anđelesa. Rođen je u porodici Arsena i Milke (Pravica) Milošević. Arsen je u Ameriku doselio 1912. iz ljubinjskog sela Uboska, a Milka je 1922. napustila rodno Trebinje i emigrirala na Novi kontinent. Arsen i Milka vjenčali su se 1923. godine u crkvi Svetog Save u istočnom Los Anđelesu. Sledeće 1924. godine rodio im se sin Risto, da bi potom dobili sina Radoslava i kćer Slavku. Arsen se bavio građevinskim preduzetništvom i bio veoma ugledan u srpskoj zajednici Los Anđelesa a nalazio se i među 11 utemeljivača prelijepe Katedrale Svetog Stefana u Alhambri. Risto je završio srednju školu u Los Anđelesu i upisao građevinske studije na koledžu Južna Kalifornija. Njegovo studiranje prekinuto je dobivanjem vojnog poziva američkog ministarstva odbrane. Posle osnovne obuke, zbog izvanredne fizičke pripremljenosti i inteligencije upućen je na obavještajno-izviđački kurs. Zbog zastoja u savezničkim operacijama na zapadnom frontu, kurs je prekinut, a Risto je raspoređen u 99. pješadijsku diviziju, tačnije u obavještajno-izviđački vod štabne čete 394. regimente. Na evropsku ratnu pozornicu 99. divizija sastavljena od tri regimente stupila je 10. oktobra 1944. godine, kada se iskrcala u francuskoj luci Le Avr (Le Havre) odakle je upućena u Belgiju da zauzme položaje naspram zloglasne Zigfridove linije, sistema dobro utvrđenih njemačkih linija i položaja sa kojih su Nijemci branili teritoriju Trećeg rajha. Obavještajno-izviđački vod 394. puka bio je sastavljen od dvije desetine odlično fizički pripremljenih i stručnih ljudi. Njime je komandovao jedan od najmlađih američkih oficira uopšte potporučnik Lajl Bok (Lyle Bouck). Njihov zadatak je bio da izviđaju iza neprijateljskih linija, da slušaju radio poruke i prikupljaju informacije o pokretima neprijateljskih snaga. Kako nisu bili specijalisti za pješadijsku borbu, naređeno im je da izbjegavaju oružanu konfrotaciju sa Nijemcima.
U rano jutro 16. decembra 1944. obavještajno-izviđački vod 394. regimente u sastavu od 18 vojnika, pod komandom mladog poručnika Lajla Buka (Lyle Bouck) našao se na zadacima izviđanja njemačkih odbrambenih linija u blizini mjestašca Lanzaret. Među vojnicima odabranim za ovu akciju nalazio se i sin srpskih emigranata iz Hercegovine, vojnik prve klase Risto Milošević, koji je pored ličnog naoružanja karabina M-1 nosio i laki puškomitraljez.
Jedinica je iskopala i zamaskirala četiri zemunice koje se po američkoj vojnoj terminologiji nazivaju lisičije jazbine. U jednu od njih raspoređeni su narednik Vilijam Slejp (William Slape) i redov Risto Milošević. Taj položaj je predstavljao jaku vatrenu tačku jer su Slejp i Risto u njemu postavili teški mitraljez. Pored njega imali su i Ristin laki puškomitraljez. Jutro je bilo mirno i ništa nije ukazivalo na predstojeću kalvariju epskih razmjera. Vojnici su napustili rovove i krenuli u patrolama da izviđaju. Istina, tokom noći čuli su pokrete oklopnih vozila, ali to su pripisivali uobičajenim aktivnostima neprijatelja. Izviđači nisu znali da se ispred njih umjesto trećepozivaca i dječaka koji su do tada držali položaje, nalaze najbolje njemačke pješadijske jedinice sastavljene od iskusnih veterana naoružanih automatskim oružjem i oklopne jedinice opremljene tenkovima Tigar, sigurno najboljim oklopnim oruđem Drugog svjetskog rata. Nisu slutili da će se oni naći na glavnom pravcu poslednje očajničke nacističke ofanzivne akcije. Snažna baražna vatra njemačke artiljerije u 5:30 tog dana bila je uvod u najveću njemačku operaciju na zapadnom frontu. Bio je to početak čuvene Ardenske ofanzive kojoj je cilj bio odbacivanje savezničkih snaga na zapad i zauzimanje Antverpena i tamošnje luke. Izviđači iznenađeni stravičnim artiljerijskim djelovanjem povukli su se na ranije pripremljene položaje. Tokom povlačenja Risto Milošević opazio je pokrete njemačke pješadije na daljini od oko 200 metara od svog odbrambenog položaja, čiji je pravac prodiranja bio usmjeren ka njihovim ukopanim pozicijama. Po izgledu uniformi zaključio je da se radi o padobranskim trupama. Te elitne padobranske jedinice bile su prethodnica šeste oklopne armije koja je imala zadatak da prva krene u napad. Uskočio je u rov i otvorio vatru iz teškog mitraljeza, ujedno ga hraneći redenicima. Već tim prvim dejstvom nanio je neprijatelju teške gubitke.
Patrik Delaforce u knjizi „The Battle Of Bulge:Final Hitler Gamble“ prenio je Ristina sjećanja: „Imao sam osjećaj kao da gađam metalne patke na strelištu“, kazao je Risto autoru. U sledećem trenutku teški mitraljez se zaglavio. Gotovo istovremeno, Risto je primijetio da tri njemačka vojnika pokušavaju da bace ručne granate u njegov rov. Brzo je dohvatio svoje lično naoružanje, laki puškomitraljez, i preciznom vatrom likvidirao trojicu neprijateljskih vojnika. Ovim Ristinim vatrenim dejstvom prekinut je prvi njemački napad na izviđački položaj. Uspjeh amerečkih izviđača može se pripisati i faktoru iznenađenja jer njemačke trupe nisu očekivale otpor u ovom rejonu. U predahu između sledećih napada u Ristin rov dotrčao je narednik Slejp. Otklonili su kvar na mitraljezu i spremno su očekivali drugi frontalni napad. On je uslijedio posle koncentrisane minobacačke vatre po izviđačkim položajima od čijih posljedica je ranjena gotovo polovina ljudstva voda, kao i sam komandir poručnik Buk. Ovog puta narednik Slejp rukovao je teškim mitraljezom koji je redenicima hranio redov Milošević istovremeno dejstvujući iz lakog puškomitraljeza. U dokumentarnom filmu „Battle Of Bulge:Lost Evidence“, reditelja Stiva Bejkera (Steve Baker), prikazanom na Istorijskom kanalu (History Channel) 2004., Risto je kazivao: „Padali su kao lišće, mogao sam da vidim boju njihovih očiju i strah u njima. Kad je napad utihnuo, čuli su se krici ranjenika, a snijeg je bio krvav. Posle nekog vremena pojavili su se njihovi medicinari sa bijelom zastavom. Posmatrao sam ih dvogledom. Jedan medicinar sa oznakom na ruci gledao je prema našem rovu. Primijetio sam da ispod jakne ima automat. Kazao sam to Slejpu. On je uzeo svoj M-1 (karabin) i ustrijelio ga, a potom rekao: “Šta će mu automat ako je medicinar”. Noć se približavala, iscrpljeni i promrzli izviđači očekivali su i treći pješadijski napad sa siromašnim zalihama municije. Ponovo je uslijedila minobacačka vatra po američkim položajima, a odmah za njom pješadijski napad najvećih razmjera tog dana. Izviđači su pružali otpor. Ristin puškomitranjez se pokvario. Dograbio je poluautomatsku pušku i nastavio pucati iz nje. Uskoro se od prekomjernog korištenja zapalio i teški mitraljez. Paljba je utihnula u svim rovovima, izviđači su ostali bez municije. Risto i Slejp gledali su njemačke vojnike kako zarobljavaju njihove saborce u drugim rovovima. Američki publicista Aleks Keršou (Alex Kershaw) u knjizi “The Longest Winter: The Battle of the Bulge and the Epic Story of WWII’s Most Decorated Platoon” opisao je kako su se tada osjećali Vilijam Slejp i Risto Milošević:
„Vojnik prve klase Milošević i vodni narednik Slejp gledali su kako Nijemci zarobljavaju njihove drugare u susjednom rovu.
„Hajde napolje!“ galamili su Nijemci. „Ruke gore! Hajde napolje!“
Vojnik Milošević ugledao je njemačkog oficira iskićenog ordenima koji je u ruci držao pištolj Mauzer. Ubrzo ga je držao na nišanu karabina M-1. Imao je još par metaka u magacinu.
„Dobiću veliko, veliko odlikovanje ako skinem ovo kopile.“
A onda mu je neki unutrašnji glas rekao da ne puca. Ubio je danas tolike mlade Nijemce. Tada je Slejp dograbio M-1.
„Šta to radiš!“ rekao je Milošević i oteo pušku Slejpu. „Vjerovatno će nas sve pobiti, ali nema potrebe da im dajemo dodatni povod za to.“
Uskoro su nad svojim rovom ugledali krupnu figuru njemačkog padobranca.
„Samo naprijed! Pucaj kučkin sine“, viknuo je Slejp. – „Neću, ja sam vojnik“, na njemačkom je odgovorio padobranac.
U već pomenutom dokumentarnom filmu „History Channel“ produkcije Risto Milošević govorio je u kameru o čemu je tada mislio:
„To je to! Sve će nas pobiti. Nema šanse da nas ostave u životu. Pobili smo toliko njihovih drugova.“
Nijemci ih nisu likvidirali. Sa njima je postupano humano i otpremljeni su u različite zarobljeničke logore u Njemačkoj. Gubici među američkim izviđačima bili su relativno mali. Poginuo je jedan izviđač Bili Kvin (Billy Quin), a četrnaestorica vojnika bili su lakše ranjeni. Pored Miloševića i Slejpa nepovrijeđen je još bio vojnik Džek Cakalidis (Jack Tsakalidis).
Dok su ih vodili u zarobljeništvo, potporučnik Buk u razgovoru sa saborcima govorio je da on smatra ovo neuspjehom. Zarobljeni izviđači tada nisu znali da su Nijemci potrošili dragocjenih 18 sati da neutrališu njihov otpor, te da su gubici među njima bili veliki. Poginula su 92 pripadnika elitnih njemačkih trupa, a ranjeno ih je preko dvije stotine. Nijemci su imali i 16 nestalih u akciji. Gotovo 90 procenata gubitaka Nijemcima nanijeli su narednik Slejp i redov Milošević, uspješno dejstvujući iz automatskog naoružanja.
Posle 138 dana zarobljeništva oslobodile su ih trupe Generala Patona. Svi članovi voda vratili su se civilnom životu, a njihov podvig je gotovo zaboravljen. Ponekad bi u djelima o Ardenskoj ofanzivi neko spomenuo jedinicu potporučnika Boka i to bi bilo sve.
Risto Milošević se vratio u Los Anđeles, završio studije i uspješno se bavio graditeljstvom vodeći dvije firme. Bio je član Srpskog dobrovoljnog društva „Jedinstvo“ (Serbian United Benevolent Society) i vjernik parohije Svetog Stevana u Los Anđelesu. Posle raskola pristupio je novoosnovanoj parohiji Hrista Spasitelja u Arkadiji. U braku sa Meri dobio je sina Marka i kćeri Suzanu i Karol.
Sredinom šezdesetih godina kolumnista Džek Anderson (Jack Anderson), prikupljajući podatke za knjigu o njemačkoj ofanzivi u Ardenima, stekao je jasan uvid u podvig Obavještajno-izviđačkog voda štabne čete, 394. puka 99. pješadijske divizije američke kopnene vojske. Uskoro je poveo kampanju i krenuo sa lobiranjem da se jedinica dostojno nagradi. Potporučnik Lajl Bouk, narednik Vilijem Slejp te redovi Risto Milošević i Džek Sakalidas predloženi su za najviši američki ratni orden, za Kongresnu medalju časti (Medal Of Honor). Međutim, nadležne institucije odbile su ovaj predlog sa obrazloženjem da se radi o epskom podvigu, ali da stepen iskazane neustrašivosti nije dovoljan za najviše američko ratno odlikovanje.
Nekoliko godina kasnije, 1981. predsjednik Sjedinjenih Američkih Država Džimi Karter dostojno je odlikovao kompletan vod. Četvorica predloženih za Medalju Časti Bouk, Slejp, Milošević i Cakalidas dobili su drugo najveće ratno priznanjenje – Krst za istaknutu službu (Distinguished Service Cross). Četvorica boraca primili su orden Srebrne zvijezde (Silver Star), a desetorica vojnika tom prilikom nagrađena su Bronzanom zvijezdom (Bronze Star).
Ovim činom predsjednika Kartera borci izviđačkog voda ušli su u istoriju kao najodlikovaniji vod američke vojske u Drugom svjetskom ratu.
U predsjedničkom citatu povodom dodjele Krsta za istaknutu službu Risti Miloševiću kazano je sledeće:
„Predsjednik Sjedinjenih Američkih Država, ovlašten aktom Kongresa od 9. jula 1918. sa zadovoljstvom uručuje Krst za istaknutu službu naredniku (tada vojniku prve klase) obavještajno-izviđačkog voda, štabne čete, 394. puka, 99. pješadijske divizije Risti Miloševiću za vanredno junaštvo iskazano u toku borbenih operacija u blizini mjesta Lanzaret u Belgiji, 16. decembra 1944. godine. Neposredno posle nemilosrdne artiljerijske baražne vatre narednik Milošević primijetio je dvije kolone neprijateljske vojske kako ide prema položaju voda. Tokom borbe jednom rukom pucajući iz svog puškomitraljeza, a drugom hraneći redenik teškog mitraljeza narednika Slejpa doprinio je žestokoj automatskoj vatri koja je uspješno usmjerena prema neprijatelju u njegovom odbrambenom sektoru. Tokom borbe neutralisao je pokušaj manjeg broja neprijateljskih vojnika da baci ručne granate u njegov odbrambeni perimetar. Kada se njegov puškomitraljez pokvario, nastavio je djelovati ličnim naoružanjem ubistveno i precizno dejstvujući po neprijatelju. Pokazao je izuzetnu pribranost ručno prazneći redenike svog pokvarenog puškomitraljeza i tako obezbjeđujući municiju za svoje lično naoružanje. Neviđenim junaštvom, odbijajući da se preda, nanio je neprijatelju velike gubitke i doprinio je da njegov vod odbije tri frontalna neprijateljska napada i tako uspori širu operaciju neprijateljskih snaga za 18 časova. Na kraju, brojčano nadmašen i bez municije nasilno je zarobljen od neprijatelja. Njegova lična hrabrost, posvećenost dužnosti, služe na čast njegovom vodu, 394. puku 99. pješadijskoj diviziji i cijeloj Armiji Sjedinjenih Američkih Država“.
Četrnaest preživjelih učesnika ovog događaja primio je predsjednik Karter u Bijeloj kući i ukazao im dužno poštovanje. Dirljiv je bio susret bivših saboraca posle tri i po decenije od završetka Drugog svjetskog rata. Risto Milošević ostatak svog života proveo je u Los Anđelesu. Penzionerske dane provodio je pasionirano igrajući golf i družeći se sa šestero unučadi i sedmero praunučadi.
Risto je umro u krugu porodice 6. novembra 2011. Pomen za upokojenje služio je otac Nikola Čeko u Srpskoj pravoslavnoj katedrali svetog Stevana u Alhambri, a sprovod je obavljen na srpskom groblju u istočnom Los Anđelesu.
Poput svojih rođaka i zemljaka u Ljubinju koji su u teškim momentima prvi u porobljenoj Evropi, suočeni sa biološkim nestankom, smogli snage da se dignu na oružje, Risto je herojskim podvigom dao doprinos pobjedi nad nacističkim zlom i upisao sebe među srpske junake.
Piše: Rade Likić
Be the first to comment