Bijah sa prijateljima na Mišljenu, pitomom selu udaljenom desetak kilometara od Ljubinja. Obilazili smo tamošnju crkvu, gdje je prvu božiju službu odslužio sveti Vasilije Ostroški. Razgledali smo i popisivali stećke koje su naučnim radnicima promakli u proteklim decenijama. Rekoh prijatelju Mitru da zumira crkveno zvono, da vidim šta piše na njemu. Pisalo je ono što sam i mislio da će pisati. Zvono oštećeno u Drugom svjetskom ratu od ustaških zrna, ”obnovi 1964. Anđa Polić iz Los Anđelesa za pokoj duše ocu Mihajlu Budinčiću koji zvono darova 1923. godine.”
Široka ruka Anđelije Anđe Polić dosegla je, dakle, i do Mišljena. A kako i ne bi, kad tu, iza oltara počiva njen đed Nikola Budinčić. Nedaleko su Bančići, očevo joj rodno selo.
O Anđi u Hercegovini slabo se išta zna. Poneko od starijih Bančićana i Ljubinjaca pamti njene posjete i darove. Pamti je mati Teodora, igumanija manastira Duži i sjeća se hiljadu dolara i „Singerice“ koje Anđa priloži manastiru iste one godine kad obnovi zvono na Mišljenu. Ostalo je zapisano da je tada i sestrinstvima manastira Dobrićevo i Žitomislići ostavila isti takav poklon. I to nije je sve! Hercegovina je zaboravila jedan svoj veliki izdanak.
Među srpskom emigracijom u Americi nije tako. Na pijedastalu zaslužnih američkih Srba, Anđa je u samom vrhu, tik uz Mihajla Pupina, Nikolu Teslu, Karla Maldena…
Moji američki fejs-prijatelji srpskog porijekla svi je poznaju, dobro pamte i nazivaju je Kuma Anđa. Milana Mim Bižić profesor istorije iz Pensilvanije kaže da za američke Srbe niko toliko nije uradio kao Anđa Polić. Finansirala je izgradnju mnogih srpskih crkava i dječijih kampova zašto su joj američki Srbi dali nadimak Kuma. Donirala je velike sume novca srpskim kulturnim i prosvjetnim društvima, neumorno vodila sveameričko Kolo srpskih sestara punih deset godina trošeći po 500 dolara mjesečno na telefonske račune i provodeći većinu vremena u avionu pokušavajući da stigne u svaki kutak Amerike gdje žive Srbi.
Anđa u društvu zaslužnih američkih Srba
Anđa je rođena u Los Anđelesu 1910. godine u domu Mihajla Budinčića i supruge mu Savete djevojački Dabović. Mihajlo je, kako već rekosmo, bio iz Ljubinja a supruga mu Saveta iz Kruševica kod Herceg Novog. Držali su pansion u kvartu Mala Italija i bili, hajdemo reći, stubovi tada još uvijek male srpske zajednice u Los Anđelesu, sastavljene uglavnom od Hercegovaca i pokojeg Crnogorca. Mihajlo je bio jedan od utemeljivača crkve Sveti Sava u istočnom Los Anđelesu koja je osveštana iste one godine kada se Anđa rodila. Mihajlu je posao sa pansionom dobro išao pa je uspio podići i velike nasade vinove loze. Čuveni profesor Stendford univerziteta Vejn Vučinić u svojim memoarima piše da se rado sjeća srpskih zabava na ranču Budinčića. Anđa je imala relativno bezbrižno djetinjstvo. Odrastala je kao miljenica porodice, ljubimica stričeva. Tada je u Los Anđelesu živilo osam Budinčića; Maksim, Vlado, Lazar, Marko, Krsto, Danilo, Manojlo i Petar, sve redom momci koji su malenu Anđu, kako je ona sama govorila tokom posjeta Hercegovini, poprilično razmazili.
– Vodili bi me u trgovinu, ja bi uzimala slatkiša koliko mogu ponijeti, oni bi se samo smijali i plaćali, kazivala je Anđa.
Doktor Radoje Vukčević pamti u svojim zapisima Anđu „kao retko darovito i kuražno dete“ koje je od malih nogu učestvovalo u svim srpskim priredbama kao recitator pjesama a malo kasnije, kao stasala djevojka igrala je naslovne uloge u komadima iz nacionalne istorije.
Zaljubljenost u Anđu očevog zemljaka Todora Polića
Upravo na jednoj pozorišnoj predstavi u Anđu će se zaljubiti Todor Polić, Hercegovac koji je u Ameriku iz rodnog Uskoplja pokraj Trebinja stigao 1904. godine. Gotovo 15 godina radio je najteže fizičke poslove; prao posuđe po restoranima, bio građevinski radnik, kopao bakar u rudnicima Montane, gdje je prilikom jedne eksplozije u rudarskom oknu zamalo izgubio život.
Negdje početkom dvadesetih godina prošloga vijeka, sa nešto ušteđenog i nešto pozajmljenog novca otisnuo se u vode privatnog građevinskog preduzetništva. Već na prvom poslu zaradio je prilično veliki novac i uložio ga u osnivanje nove kompanije sa zemljacima Božidarom Ukropinom iz Trebinja i Šćepanom Kraljem iz Ravnoga u Popovu Polju. Bilo je to vrijeme kada su hercegovački emigranti vični građevinskim poslovima osnivali malene građevinske kompanije da bi u godinama koje slijede izrasle u gigante i preuzele monopol u graditeljskim poslovima Kalifornije.
Todorov biograf Radoje Vučković opisuje kako se već sredovječni Todor Polić zaljubio u mladu Anđu.
– Todor Polić, čim je bio u prilici da se materijalno i fizički odaziva, posećivao je sve skupove koje su organizovali njegovi zemljaci. Naročito se odazivao bogosluženjima i svečanostima u crkvi Svetog Save u istočnom Los Anđelesu. Zabava i nije bilo često, on je uspevao da se odaziva na one za Badnje veče, Savindan, Uskrs i Vidovdan. Na jednom od tih okupljanja ugledaće jedan izdanak devojačke lepote, koji mu više neće silaziti sa uma i požude. U pozorišnoj grupi, na skoro svim narodnim zabavama, glavne uloge igrala je kćerka Mihajla Budinčića. Bila je to klasična lepota, stasita i ozbiljna, verni lik Kosovke devojke. Njena lepota Todora je ustrelila na prvi pogled, kako mi je to često podvlačio. Oči od nje nije mogao da odvoji. Naravno, čim ju je video, raspitivao se za tu lepoticu i saznao da joj je ime Anđelija Anđa, od roditelja Savete i Mihajla Budinčića, Todorovog poznanika i zemljaka. Ona je rođena pre 23 godine, 23 godine posle Todorovog rođenja. Todor je poveo prvo razgovore sa Anđelijinim roditeljima, pa tek onda sa njihovom retko lepom kćerkom Anđom. Todorovu nevičnost ženskom društvu, koja je donekle i posledica manastirskog vaspitanja (Todor se školovao u manastiru Duži) i neimarskog poslovanja, Anđa je odmah shvatila i sve svoje sile uložila da ga prilagodi realnom svetu.
Obilježavanje Badnje večeri, Savindana, Vaskrsa i Vidovdana
Todor i Anđa vjenčali su se u crkvi Svetog Save u istočnom Los Anđelesu 1933. godine. Na raskošnoj svadbi okupili su se gotovo svi Srbi iz Los Anđelesa.
Anđa i Todor u braku su dobili dva sina-Todora mlađeg i Trifka. U tim prvim bračnim godinama dok je Anđa odgajala djecu, Todor je neumorno radio. To su bila vremena Velike ekonomske krize. Todor i njegovi kompanjoni imali su sreću jer su malo prije monetarnog sloma, svu svoju ušteđevinu potrošili na kupovinu savremene građevinske mehanizacije i tako izbjegli da im štedni ulozi propadnu, a kad je Ruzeveltova administracija pokrenula obimne građevinske investicije u sklopu plana oporavka ekonomije popularno nazvanoga „Nju dil“ , hercegovačka trojka sa modernizovanom graditeljskom operativom bila je konkurentna i tako na tenderima dobila niz velikih građevinskih ugovora. U porvim godinama braka Anđa je odgajala sinove i nije imala vremena za dobrotvorni rad. Počeci Anđinog humanitarnog djelovanja bili su skromni .
Nadin Radović i Anita Šabović Rou o njima pišu u SERB WORLD magazinu:
– Anđa se sa crkvenom i građanskom odgovornošću upoznala još od ranog uzrasta, možda zahvaljujući ocu Mihajlu Budinčiću, koji je bio član odbora za izgradnju crkve Svetog Save u Los Anđelesu još davne 1909. godine. Još mnogo prije njenog angažovanja u Kolu srpskih sestara 1953. godine, ona je bila član lokalnih građanskih i dobrotvornih grupa, prije svega Srpskog ženskog kluba iz Los Anđelesa i Udruženja roditelja i nastavnika (PTA). Gotovo uvijek predsjedavala je ovim organizacijama jer je bila rođeni lider.
Raskol među vjerujućim Srbima…
Kao predsjednik PTA udruženja u sklopu osnovne škole koju su pohođali njeni sinovi bila je zadužena da prikupi sredstva za kupovinu klavira koji je školi nedostajao. Angažovala je nekoliko žena iz Srpskog kluba da joj pomognu u pripremanju tradicionalnih sarmi. Na školskoj zabavi svaka sarma prodata je po cijeni od 25 centi. I, škola je dobila klavir
Pored toga Anđa je u Los Anđelesu formirala još jedan ženski klub socijalnog karaktera. Naime, poslije Drugog svjetskog rata u dotad složnoj parohiji Svetog Save u Los Anđelesu došlo je do političkih razmirica. Prijateljstva i kumstva su preko noći pucala. Anđa je u tom sukobu bila rastrzana između oca Mihajla Budinčića i supruga Todora koji su se našli na suprostavljenim stranama. Na kraju 163 porodice okupljene oko grupe od 11 hercegovačkih bogatih građevinskih preduzimača napustila je parohiju Svetog Save i osnovala novu nazvavši je po Stefanu Prvovjenčanom. Među njima su bili i Polići kao najuglednije ličnosti novoosnovane parohije. Pošto se svojim srpskim prijateljicama čiji su muževi ostali u članstvu stare parohije, sve rjeđe sastajala i družila, Anđa je dala inicijativu za osnivanje socijalnog kluba nazvanog “Potluckers“ u čije članstvo su stupile mnoge Srpkinje bez obzira kojoj su crkvi pripadale.
…prevazilazi se Anđinim dobrotvornim radom
Na svojim mjesečnim okupljanjima članice kluba darovale bi po malenu sumu novca koja bi kasnije, kada se skupi veći iznos, prilagana nedeljnim školama u dvije srpske crkve u Los Anđelesu.
Tako se Anđa borila, na svoj način, protiv srpskih zađevica i svađa.
Inače gradnja crkve Svetog Stevana spada u najveće zadužbinarske poduhvate Srba još od srednjeg vijeka. Bogati graditelji, listom Hercegovci, nisu štedili na materijalu, luksuzu i monumentalnosti novog hrama. Čak je za slikanje ikona bio angažovan najveći srpski slikar svih vremena, ostarjeli Paja Jovanović, bard akademskog realizma. Polići su bili najveći priložnici novog hrama u iznosu većem od 100 000 tadašnjih američkih dolara.
Podizanje ovog hrama Vladika Nikolaj Velimirović, pišući svom prijatelju Mihajlu Dučiću, uspredio je sa zidanjem Hilandara.
– Ja sam imao sreću da ih upoznam. Molio sam se Bogu sa njima. Velikim trudom, znojem i štednjom razbogatili su se a sada u drugom periodu oni daju i samo daju; zidaju Novi Hilandar i pomažu srpsku braću. I to je pravo i Bogu drago. Jer ide legenda o njima, da imaju toliko blaga, koliko sva njihova Hercegovina kamenja.
I upravo Vladika Nikolaj osvještao je ovaj hram na Miholjdan 1952. godine.
————-
Todor junior, Anđin i Todorov stariji sin, bio je advokat, specijalizovan za korporativno pravo. Imao je uspješnu karijeru sa vlastitom advokatskom kancelarijom koja je zapošljavala i do 80 advokata. U braku sa amerikankom Marlin imao je tri kćerke Lisejn, Keri i Krista-Anđa. Umro je 2011. godine i sahranjen je na srpskom groblju u Los Anđelesu.
Mlađi sin Trifko nastavio je očev građevinski posao. Danas, u vrijeme pisanja hronike o familiji Polić (mart 2017.), Trifko je predsjednik Nadzornog odbora Srpske pravoslavne crkve Sveti Stevan u Alhambri. Iz braka sa Džudit Bils ima sinove Toma i Čipa te kćerku Lori. U drugom braku sa Bernadet ima kćerke Kesi, Ketrin i Saru- Anđu. Svi potomci Anđe i Todora Polića danas pripadaju Srpskoj pravosavnoj crkvi iako su brakove sklopili sa Amerikankama. Prilikom posjete Hercegovini i Trebinju, zavičaju đeda Todora, najmlađa unuka Sara- Anđa objavila je na društvenoj mreći fotografiju Trebinja sa potpisom ”Ja sam kući”.
————-
Pošto su u to vrijeme stasali Anđini sinovi, upisali prestižne fakultete, Anđa je imala više vremena da se posveti dobrotvornom radu. Poseban dio njenog života okarakterisao je rad sa srpskom djecom u Americi. U tradiciji američkog društva je boravak djeteta u ljetnim kampovima tokom odrastanja, da bi se u društvu vršnjaka, odvojen od roditelja, mali Amerikanac pripremio za buduće životne izazove.
Prilagođavajući se američkom načinu života, generacija Srba rođenih u SAD počela je osnivati kampove za srpsku djecu. Svrha ovih kampova je bila, prije svega, želja da se američka srpčad, družeći se, upoznaju sa tradicijom i kulturom svoje daleke otadžbine i sačuvaju nacionalni identitet.
Prvi srpski dječiji kamp osnovan je 1942. u Libertvilu nedaleko od Čikaga, a drugi u Šedlendu, Pensilvaniji 1953. godine. Anđa i Todor bogato su darivali kamp u Libertvilu, a kamp Sveti Sava u Šadlendu, životario je od sitnih novčanih priloga sve dok Polići nisu ovoj ustanovi priložili 100.000 dolara. Treći srpski kamp upravo su utemeljili Todor i Anđa Polić u kalifornijskom Džeksonu nedaleko od najstarije srpske crkve na Novom kontinentu.
Najveća zadužbina Polića nazvana je Misija Svetog Save. Na parceli ogromne površine 1963. godine Polići su dali sagraditi spavaonice, sportske terene, bazen, modernu kuhinju i trpezariju. A nekoliko godina kasnije Anđa je podigla u sastavu misije i zgradu koju je poklonila Kolu srpskih sestara na čijem je čelu stajala od 1960. godine.
Godinu dana po osnivanju Misija Svetog Save u Americi je došlo do crkvenog raskola u dotad jedinstvenoj Američkoj eparhiji SPC. Todor i Anđa su stali na stranu raskolnika i vladike Dionisija. Napustili su sa istomoišljenicima parohiju Svetog Stevana i osnovali novu crkveno-školsku opštinu Hrista Spasitelja u Arkadiji, dijelu Los Anđelesa. Anđa i Todor su za potrebe svoje zajednice kupili jednu protestantsku crkvu i obnovili je tako da arhitektonski podsjeća na srpske crkve u otadžbini.
Anđa je također srpskoj zajednici u San Dijegu priložila pola finansijskih sredstava za osnivanje srpske crkve u tom gradu na krajnjem jugu pacifičke obale Sjedinjenih Američkih Država. U njenu čast parohijane će ovu crkvu nazvati imenom Prepodobne majke Angeline.
Osim crkava i dječijih kampova Polići su finansirali i druge nacionalne institucije srpskih emigranata u Americi. Najčešće se od njihovih finansijskih priloga štampao Glasnik srpskog kulturno prosvjetnog i istorijskog društva „Njegoš“. Anđa Polić je priložila i Novogračaničkoj eparhiji štamparske mašine. Ipak njihov najveći prilog srpskom rodu u Americi, bilo je osnivanje Srpske sobe u novoj zgradi Huverovog instituta pri univerzitetu Stenford u Los Anđelesu. Ovaj zadužbinarski poduhvat Poliće je koštao više od 100.000 dolara.
Krajem šesdesetih godina Anđa je počela osjećati zdravstvene probleme sa srcem. Ljekari su joj savjetovali da uspori životni ritam. Ali energična dobrotvorka nije poslušala njihov savjet. Nastavila je neumorno da vodi Kolo srpskih sestara i da organizuje društveni život Srba širom Amerike. To je bilo kobno po nju.
Od posljedica srčanog udara umrla je 4. februara 1970. godine u San Marinu pokraj Los Anđelesa.
Na sahrani u Džeksonu, u zadužbini Polića Misiji Svetog Save okupio se cvijet srpske emigracije u Americi.
U nekrologu objavljenom u časopisu Glasnik SKPID Njegoš, između ostalog je stajalo:
„Pažnja i poštovanje, ukazani ovoj našoj neumornoj srpskoj radnici, prevazilazi sve dosadašnje slike, sa svih naših opela i sprovoda, širom celog kontinenta. Tu smo ujedinjeni u golemoj žalosti, videli cvet srpskih kolonija u Kaliforniji, od San Dijega do San Franciska, bez ikakve razlike na sve naše bolne nesporazume i sporove. Ispred njenog večnog doma, u negda zlatorodnom Džeksonu, defilovale su stotine članica Saveza kola srpskih sestara, sa suzama u očima i ružama u rukama.“
Osam godina kasnije na vječnom počinku Anđi se pridružio i njen suprug Todor. I danas se na njihovom grobu u njihovoj zadužbini održavaju pomeni na ove velike srpske dobrotvore.
Njihove zadužbine i dalje žive, Srbi u Americi pamte i pominju Anđu i Todora Polića. Ova priča neka bude, u otadžbini, prilog skidanju vela zaborava sa njihovih imena.
Piše: Rade Likić/svetivasilijeostroški.net
Be the first to comment