SFRJ razvijala avion bolji od F-16, Stane Dolanc zaustavio projekat

Ispitivanje Novog Aviona (NA), sa engleskom firmom “British aerospace”, pokazalo je da je naš avion u bliskoj vazdušnoj borbi bolji od američkog F-16.

U junu 1991. na Pariskoj izložbi aviona “Burže” komandant Jugoslovenskog rat­nog vazduhoplovstva, general Zvonko Jurjević saopštio je partnerima iz Francuske avio-industrije da Jugoslavija definitivno odustaje od razvoja i proizvodnje višenamen­skog nadzvučnog aviona NA.

Da nikome nije bilo lako, pa ni jugoslovenskom generalu Savi Pustinji, direktoru programa NA, prenijeli su tadašnji dnevni listovi.

Ideja je rođena 1982., a u trenutku kada je NA obustavljen na njemu je radilo više stotina vrhunskih stručnjaka. Bilo je planirano da prvih pet prototipova (tri jednosjeda i dva dvosjeda) polete 1995., a da serijska proizvodnja počne 1999. Za potrebe Jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva predviđena je nabavka 200 letjelica NA, do 2009. godine, vazduhoplovna industrija SFRJ je spremala kadrove i tehnologije za proizvodnju, a partneri iz Francuske i Engleske zbog odnosa cijene i kvaliteta jednomotornog aviona smatrali su da bi bilo moguće prodati do 500 primjeraka.

Jugoslovenska privreda je za potrebe proizvodnje NA trebalo da otvori oko 100.000 radnih mijesta, a troškovi cijelog projekta bili su procjenjeni na skromnih četiri milijarde dolara.

Nedavno se u izdanju Generaštaba VS pojavio dvotomni Zbornik radova o 100 godina srpskog vazduhoplovstva. U prilogu o razvoju NA general Sava Pustinja, čovjek koji je vodio program ovog aviona, piše o stanju tehničke pameti na ovim prostorima prije skoro tri decenije.

U Vazduhoplovnotehničkom institutu već 1987. godine postojao je lokalni “internet”, integrisan na tada napredni američki računar procesor VAKS 8.700 (jedini izvan zapadnih zemalja). Institut je umrežio optičkim kablovima svoje projektantske kapacitete i laboratorije, sva važnija radna mjesta. Uspostavio je i integrisan sistem za projektovanje i istraživanje, ugradio savremeni i moćni softver. Bili su operativni aerotuneli.

Ispitivanje NA, koji je 1986. idejno projektovan u saradnji sa “Marcel Dassaulta” u Parizu i sa engleskom firmom “British aerospace”, pokazalo je da je naš avion u bliskoj vazdušnoj borbi bolji od američkog F-16 u svih 10 simuliranih početnih uslova borbe.

Za dejstvo vazduh-zemlja, NA je planiran kao rijedak avion iz tog doba koji bi na ciljeve mogao da dejstvuje i sa distance od 50 kilometara u vazdušnom prostoru.
Francuska firma Snecma je razvila motor M-88Y, gdje je Y bila oznaka za Jugoslaviju. Sjedište pilota je projektovano nagnuto, tako da pilot može lakše da podnosi opterećenja u manevru. U institutskoj laboratoriji bila je u funkciji simulaciona kabina pilota, koja omogućava upravljanje glasom. Predvi­đena je još tada GPS i inercijalna navigacija aviona, a pilot je na viziru kacige imao sliku leta i događanja u vazduhu i zemlji.

General Pustinja je danas u 78. godini. Penzionisan je 1996. Bez čemera priča o propaloj prilici da nadzvučni višenamjenski avion lansira našu zemlju u svijet tehnološki srednjerazvijenih i dodaje da jugoslovenski nadzvučni avion nije bio crtež i fikcija, već program sa udarenim temeljima, koji je ubijen glupošću, zlobom i sebičnošću, kao, uostalom, i cijela zemlja.

Godine 1986. u biroima u Parizu i Beogradu stručnjaci iz naše zemlje i Francuske, odnosno Engleske, radili su zajedno. Idejnim projektom je obuhvaćeno devet varijanti za avion jednosjed i dvije za dvosjed, napredne četvrte generacije. Ranije, Francuzi su razvili svoj avion “rafal”, na kojem su verifikovali najnaprednije tehnologije, a NA se naslanjao na njega, te je rizik bio sveden na minimum.

– Saradnja između naših stručnjaka sa Francuzima i Englezima bila je na vrhunskom nivou – nastavlja general.

– Šef razvoja Marcel Dassaulta, gospodin Bone, dolazio je u Beograd, bio je ubijeđen da smo na odličnom putu. Hvalio je naše inženjere koji su radili u Parizu. Koliko nam je vjerovao svjedoči podatak da sam ja bio jedan od nekoliko ljudi iz cijelog svijeta kome je omogućeno da uđe u laboratorije gdje su se ispitivale svemirske letjelice. U Beogradu, Banjaluci, Sarajevu, Mostaru, Trsteniku, Pančevu… osvajana je proizvodnja svega što je istraživano i projektovano u našem Žarkovu. A onda se desio slom.

Ugovor o nastavku saradnje na razvoju i proizvodnji sa Francuzima bio je usaglašen i napisan i samo je ostalo da Predsjedništvo SFRJ 1989. da saglasnost za potpis.

– Bio je jul te godine, strašna vrućina – sjeća se sagovornik.

– U Žarkovu smo čekali dolazak članova Predsjedništva SFRJ uvjereni da je sve pod kontrolom. Na naše zaprepašćenje Stane Dolanc pri obilasku nije htio ni da se popne na sprat pri obilasku institutskih kapaciteta. Josipa Vrhovca i Staneta Dolanca NA uopšte nije interesovao, što nisu ni prikrivali.